बदलाचा हा नवीन सिद्धांत आहे. प्रत्येक माणसाला आयुष्यात यश मिळवायचे असते आणि यश मिळवून समाधानी व्हायचे आहे. फरक एवढाच असू शकतो की, लोक त्यांच्या यशाची व्याख्या वेगवेगळ्या पद्धतीने करतात. हे लेखन हे स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न करेल की, मानवाच्या यशाची व्याख्या वेगळी असू शकत नाही आणि ती सर्व माणसांसाठी सारखीच राहील. ते समजून घेण्यासाठी माणसाच्या मूलभूत गरजा समजून घेतल्या पाहिजेत. प्रत्येक माणसाला अन्न, वस्त्र आणि निवारा याची गरज आहे. याला आपण भौतिक (शारीरिक) गरजा म्हणू
या. पुढे या तीन शारीरिक गरजांमध्ये आरोग्य आणि शिक्षणाची भर पडली आहे. आता तर अनेक देश आनंदाचीही (Happiness) चर्चा करू लागले आहेत. काही संस्थांनी सर्व देशांसाठी हॅपीनेस इंडेक्स प्रकाशित करण्यास सुरुवात केली आहे. त्यामुळे आनंद ही प्रत्येक माणसाची मूलभूत गरज आहे हे मानायला हरकत नाही. आपण याला अभौतिक (गैर-शारीरिक) गरज म्हणू या.
यश, समाधान, प्रेम, आपुलकी, विश्वास, आत्मविश्वास, प्रतिष्ठा आणि आदर हे आनंदाचे घटक आहेत. चला हे घटक थोडे अधिक समजून घेऊ या :
१) प्रत्येक मनुष्याला तो जे काही करत आहे त्यात समाधानी असावे असे वाटते. खाणे, झोपणे, कार्यालयात
काम करणे, वर्गात शिकविणे, प्रशासन चालविणे या सर्व कृतींचा शेवट समाधानाने झाला पाहिजे.
२) प्रत्येक माणसाला इतर माणसांकडून प्रेम आणि आपुलकी हवी असते.
३) प्रत्येक माणसाला इतर माणसांकडून आदर हवा असतो.
४) प्रत्येक माणसाला इतरांच्या विश्वासास पात्र असे व्हायचे असते.
५) प्रत्येक माणसाला आत्मविश्वास हवा
६) प्रत्येक माणसाला प्रतिष्ठित व्हायचे असते.
असतो.
जर आपण थोडा खोलवर विचार केला तर आपल्याला असे आढळून येते की, सन्मान आणि आत्मविश्वास हा मुख्य भाग आहे आणि एकटा असतानाही तो कार्यशील असतो. मला आत्मसन्मान आणि आत्मविश्वास असेल तरच इतर माणसांना भेटल्यासारखे वाटेल. जेव्हा एखादी व्यक्ती इतर माणसांना भेटण्याचा निर्णय घेते तेव्हा विश्वास कार्यान्वित होतो. आपण काही माणसांवर विश्वास ठेवतो तर काहींवर विश्वास ठेवत नाही. त्यामुळे ज्यांच्यावर माझा विश्वास आहे त्यांनाच भेटायचे मी ठरवेन, ज्यांच्यावर माझा विश्वास नाही अशा लोकांना मी भेटणार नाही. आपण माणसांना भेटतो तेव्हा प्रेम आणि आपुलकी कार्यरत होते. ज्यांना आपण भेटत नाही त्यांच्यासाठी प्रेम आणि आपुलकी
कार्यरत होत नाही. थोडक्यात विश्वासाशिवाय प्रेम आणि आपुलकी कार्यान्वित होत नाही हे स्पष्ट आहे.
समाधान आणि यश कृतींवर अवलंबून असते. कृतीशिवाय यश किंवा समाधान मिळू शकत नाही. कृती नैसर्गिक
वस्तूंबरोबर असू शकते किंवा त्यात इतर मानवांचा समावेश असू शकतो. कृतीमध्ये इतर मानवांचा समावेश असतो. विश्वासाशिवाय कृती सुरू होऊ शकत नाही. अशा प्रकारे,
१) केवळ समाधानी व्यक्तीच आनंदी असू शकते.
२) समाधान हे यशावर अवलंबून असते.
३) यश कृतींवर अवलंबून असते.
४) कृती विश्वासावर अवलंबून असते.
५) विश्वास हा आत्मसन्मान आणि आत्मविश्वासावर अवलंबून असतो.
६) एखादया कृतीमुळे ‘व्यक्तिगत उपयोगी किंवा समाजोपयोगी वस्तूंची किंवा सेवांची निर्मिती होते. त्यालाच यश म्हणतात. समाजोपयोगी वस्तू-सेवा निर्माण करण्यास सक्षम असलेल्या मनुष्याचा इतर मानवांकडून आदर
केला जातो.
अशा प्रकारे आनंदाचे सर्व घटक एकमेकांवर अवलंबून असतात.
आणखी एक पैलू ज्याचे आपण परीक्षण करणे आवश्यक आहे, ते म्हणजे मानवी गरजांचे तात्पुरते पैलू म्हणजे भौतिक आणि गैर-भौतिक हे दोन. हे समजून घेण्यासाठी आपण स्वतःला काही प्रश्न विचारायला हवे. दिवसा किंवा रात्री कोणत्या वेळी माणूस दुःखी न होता आपली प्रतिष्ठा गमावू शकतो? मानवी जीवनात प्रतिकूल परिणाम न होता आत्मविश्वास कधी गमावू शकतो? कोणत्या प्रकारच्या कृतींमध्ये यश नको असते? जीवनाच्या कोणत्या टप्प्यावर मनुष्याला आनंदी, यशस्वी, समाधानी, आदर, प्रेम किंवा विश्वास यांची गरज भासत नाही? या सर्व प्रश्नांचे एकच
उत्तर आहे आणि ते म्हणजे एका क्षणासाठीही नाही.
म्हणून, अभौतिक (गैर-शारीरिक) मूलभूत गरजा खालीलप्रमाणे वर्णन केल्या जाऊ शकतात :
१) प्रत्येक मनुष्य नेहमी समाधानी राहू इच्छितो.
२) प्रत्येक माणसाला नेहमी इतर माणसांकडून प्रेम आणि आपुलकी हवी असते.
३) प्रत्येक माणसाला नेहमी इतर माणसांकडून आदर हवा असतो.
४) प्रत्येक मनुष्याला नेहमी इतर माणसांवर विश्वास ठेवण्याची इच्छा असते. ५) प्रत्येक माणसाला नेहमी आत्मविश्वास हवा असतो.
६) प्रत्येक माणसाला नेहमी प्रतिष्ठित आणि सन्मानित व्हायचे असते.
यातून मनात असा विचार येतो की, सन्मान, प्रेम, आपुलकी, आत्मविश्वास, समाधान आणि आनंद या गैर- शारीरिक मानवी गरजा आहेत ज्या सतत आवश्यक असतात. अन्न, झोप, पाणी इत्यादी शारीरिक गरजा आहेत ज्या ठरावीक अंतराने आवश्यक असतात मात्र सतत नाही. गैर-शारीरिक गरजा सतत आवश्यक असतात. या गरजांच्या
बाबतीत खंडित होण्याची परवानगी नाही.
यग अपयशाला सामोरे जाणारे लोक आपले समाधान आणि प्रतिष्ठा वगैरे कशी टिकवतात?
प्रत्यक्षात प्रत्येक अपयशामुळे असंतोष निर्माण होतो. लोक पुढील प्रयत्नात यशस्वी होण्यासाठी धडपडतात. अपयशाचा सामना करण्याचा आणखी एक मार्ग आहे तो म्हणजे बहाणेबाजी, अपयशाचे दोष इतर माणसांवर किंवा
परिस्थितीवर ढकलले जाऊ शकतात. कोणताही मनुष्य सतत अपयशाचा सामना करू शकत नाही. ते घडल्याने
व्यक्तीचा आत्मविश्वास आणि प्रतिष्ठा दुखावते. अशा परिस्थितीत लोक सहसा टोकाची पावलेही उचलतात. तसे असेल तर भारतातील अनेक राज्यांतील इतक्या मोठ्या संख्येच्या शाळांमध्ये इतक्या मोठ्या संख्येने विदयार्थी इतकी वर्षे नापास होत आहेत. मात्र शिक्षणव्यवस्थेशी निगडित कर्मचारी त्याबद्दल नाखूष होत नाहीत हे कसे? याचे उत्तर आपल्याला शोधायला हवे. मुले न शिकण्यामागे अपुरा निधी (जीडीपीच्या ६ टक्केपेक्षा कमी), शिक्षकांना दिलेली अशैक्षणिक कामे, प्रत्येक इयत्तेसाठी शिक्षकांची उपलब्धता नसणे आणि इतर अनेक कारणे, जवळजवळ प्रत्येकाला मान्य आहेत. वास्तविक
ही कारणे शिक्षणव्यवस्थेतील लोकांना असे वाटू देत आहेत की माणसांना शक्य आहे ते सर्व प्रयत्न ते करत आहेत. त्यांना असेही वाटते की, परिस्थिती इतकी वाईट आहे की, कोणताही माणूस यशस्वी होऊ शकत नाही. तेच काय इतर कोणताही मनुष्य अयशस्वी होईल. त्यामुळे अनिष्ट वास्तवाबद्दल ते असमाधानी नाहीत आणि तसे वर्षानुवर्षे सुरू आहे. सध्या शाळांमध्ये शिकणारी मुले सध्याच्या भीषण परिस्थितीत पराभूत होतील का? जर मुले पराभूत झाली तर आपण देशासाठी जी मोठी स्वप्ने पाहत आहोत त्याचे काय होणार? याला काही मार्ग आहे का? एक मार्ग आहे. त्यासाठी, सर्व अडचणी असूनही सध्याच्या वातावरणात सक्षम असलेल्या शाळा आणि शिक्षकांची
उदाहरणे शोधून काढली पाहिजेत. मुले शिकत नसल्याबद्दल कोणतीही समस्या सांगितली गेली तर ती समस्या सोडविलेले शिक्षक किंवा शाळांचे किमान एक उदाहरण देण्यास आपण तयार असले पाहिजे. असे उदाहरण शोधल्यावर, अयशस्वी शिक्षक / शाळांना ते फक्त उदाहरण देऊन चालणार नाही तर त्या ठिकाणी काय? आणि कसे ? यशस्वी झाले आहेत ते ही सांगावे लागेल. विविध अध्यापनशास्त्र, वर्ग पद्धती, सामुदायिक प्रक्रिया जी इतर ठिकाणी राबविली गेली आहे. उदाहरण शोधताना अजून एक बाब लक्षात घ्यावी लागेल ती म्हणजे प्रत्येक परिस्थितीतील एक शाळा उदाहरण म्हणून शोधावी लागेल. शिक्षक किंवा अधिकाऱ्यांना त्याचप्रमाणे स्थित शाळांची उदाहरणे दयावी लागतील. स्थित शाळा म्हणजे त्याच राज्यातील शाळा, राज्य मोठे असल्यास किंवा प्रादेशिक फरक असल्यास त्याच प्रदेशातील शाळा, ग्रामीण भागातील शाळांसाठी ग्रामीण शाळा, शहरी भागातील शाळांसाठी शहरी शाळा, आदिवासी भागातील शाळांसाठी आदिवासी शाळा, डोंगराळ भागातील शाळांसाठी टेकड्यांवरील शाळा, शिक्षकांच्या रिक्त जागा असलेल्या शाळांसाठी शिक्षकांची रिक्त पदे असलेली शाळा इ.
यशस्वी होण्यासाठी, शिक्षकाने अशाच प्रकारे स्थित, यशस्वी शिक्षक किंवा शाळा शोधणे आवश्यक आहे. मग या शाळांना भेट दया किंवा इतर माध्यमांद्वारे (ध्वनी चित्रफीत, संकेतस्थळे, समाजमाध्यमे इ.) अभ्यास करा. त्या शाळेच्या/शिक्षकांच्या यशात योगदान देणाऱ्या अध्यापनशास्त्र, वर्गातील पद्धती आणि सामुदायिक प्रक्रिया ओळखा.
या उपक्रमांचे चार वर्गांमध्ये वर्गीकरण करा :
१) स्वत:द्वारे सादर केले जाऊ शकणारे उपक्रम,
२) समाजाच्या आणि इतर लोकांच्या छोट्या पाठिंब्याने कार्यान्वित करता येऊ शकणारे उपक्रम, ३) ज्यांना मोठ्या प्रमाणावर मानवी पाठबळ तसेच आर्थिक / भौतिक साहाय्याची आवश्यकता असणारे उपक्रम. ४) ज्या क्रियाकलापांना सरकारी मंजुरी आवश्यक आहे असा उपक्रम
उदा. उपक्रमानंतर बिंदू क्रमांक १ पासून अंमलबजावणी सुरू करा. यश पुढे येईल. हळूहळू, बिंदू क्रमांक २, ३ आणि ४ होऊ लागतात.
यशस्वी होण्यासाठी, संपूर्ण देशाने, राज्ये, जिल्हे, नगरपालिका संस्था, विकास गटांनी प्रत्येक प्रकारच्या
परिस्थितीतील शाळांची काही उदाहरणे ओळखणे आणि विकसित करणे आवश्यक आहे. विशिष्ट परिस्थितीतील शाळा म्हणजेच सर्व अर्थाने त्या परिस्थितीतील शाळा. या शाळांची उच्चस्तरीय अधिकाऱ्यांनी ओळख करून दयावी. ओळख पटली की, इतर शाळांना भेट देताना, व्हॉट्सअॅप ग्रुप्स, Twitter, इंस्टाग्राम, प्रिंट आणि इलेक्ट्रॉनिक मीडिया इत्यादींमध्ये सर्वत्र बोलून ओळख दिली जावी. त्या शाळांना अपेक्षित स्तर गाठण्यासाठी आणखी चांगली कामगिरी करण्यासाठी पुढे नेले पाहिजे. इच्छित पातळी आणि त्या पातळीपर्यंत पोहोचण्यासाठी कोणत्या गोष्टी कराव्या लागतील याबाबत अधिकाऱ्यांकडे स्पष्टता असली पाहिजे. हे वेगळे सांगण्याची गरज नाही. स्पष्ट दृष्टी असलेले प्राधिकरण समान स्थित शाळा ओळखू शकते, श्रेणी सुधारित करू शकते आणि प्रोत्साहन देऊ शकते. या प्रक्रियेत प्राधिकरणाला अशा ओळखल्या गेलेल्या शाळेला कोणतीही भौतिक, आर्थिक किंवा मानव संसाधन मदत देण्याची परवानगी नाही. ते फक्त कल्पना, प्रशिक्षण, सूचना देऊ शकतात, ज्याची अंमलबजावणी सर्व शाळांमध्ये होऊ शकते. अधिकार क्षेत्रातील इतर सर्व शाळांना समान साहाय्य देण्याच्या अधिकाराच्या क्षमतेमध्ये असेल तरच आर्थिक आणि भौतिक सुविधा दिल्या जाऊ शकतात. एनजीओकडून देखील आर्थिक आणि भौतिक मदत यांसारख्या श्रेणीत येते. मात्र तिचे सार्वत्रिकीकरण
करता येत नाही. यशाची अशी उदाहरणे तयार झाली की, सारख्याच परिस्थितीत असलेल्या इतर शाळांमधील शिक्षक आणि अधिकाऱ्यांना यश न मिळण्याची कारणे सांगता येणार नाहीत. जर आपण अशी परिस्थिती निर्माण करू शकलो तर मूलभूत मानवी गरजा (गैर-शारीरिक) म्हणजे प्रतिष्ठा, आत्मविश्वास, समाधान इत्यादींचा त्या कार्यकर्त्यांच्या आनंदावर परिणाम होऊ लागतो. मग त्यांच्यातील माणूस त्यांना कमी कामगिरी करून जगू देणार नाही. त्यांचे अंतर्मन
त्यांच्यावर कार्यप्रदर्शन करण्यासाठी काम करू लागेल. शैक्षणिक विकासाच्या या मॉडेलमध्ये अतिरिक्त आर्थिक, भौतिक किंवा मानवी संसाधने टाळणे ही पूर्व अट असल्याने सध्याच्या आर्थिक आणि भौतिक उणिवांच्या स्थितीत सुद्धा शाळा, शिक्षक आणि शैक्षणिक प्रशासन त्वरित यशस्वी होऊ शकतात. या मॉडेलमध्ये शिक्षक, विद्यार्थी आणि पालकांच्या कौशल्यांचा अधिक चांगल्या
प्रकारे वापर करणे आवश्यक आहे.
हे निर्विवाद सत्य मानले जाते की, पालकांना त्यांच्या पाल्यासाठी उत्कृष्ट दर्जाचे शिक्षण वाजवी दरात उपलब्ध असल्यास ते पाल्यांना शिक्षण देण्यास इच्छुक असतात. कोणतेही शुल्क न आकारणाऱ्या सरकारी शाळा त्यांना सर्वांत स्वस्त उपलब्ध आहेत. तथापि, येथे वाजवी किमतीमध्ये दर्जेदार शिक्षण दिले जाते. कोणत्याही प्रकारच्या कठीण भागात या मॉडेलची अंमलबजावणी सुरू झाल्यानंतर त्याच क्षेत्रातील अधिक कठीण ठिकाणांसाठी उपाय निघतील अशी
अपेक्षा आहे. या मॉडेलचे अनुसरण करून, तीन वर्षांच्या आत भारतातील सर्व मुलांना जागतिक दर्जाचे उत्तम शिक्षण मिळणे शक्य आहे, कारण प्रत्येकाला नेहमीच आनंदी राहायचे असते. प्रत्येक जण यशस्वी, समाधानी, प्रतिष्ठित, आत्मविश्वासाने नेहमीच परिपूर्ण राहू इच्छितात. प्रत्येकाला प्रेम आणि आदर नेहमीच हवा असतो.
मला जे हवे ते मी कसे मिळवू शकतो ?/ इतरांना मिळवून देण्यासाठी काय मदत करू शकतो? काही शिक्षक असे म्हणताना दिसतात की, मला शिक्षक व्हायचे नव्हते. त्यामुळे शिक्षक म्हणून काम करण्यास रस वाटत नाही. त्यांना तसे विचारले गेल्यास दुसरे काही आवडेल असे का नाही करत? तर उत्तर येण्याची शक्यता
आहे की दुसरे काही मिळत नाही. याचाच अर्थ की ही व्यक्ती नाईलाजाने आयुष्य जगत आहे. म्हणजेच अशा शिक्षकांचे आयुष्य ‘ये जीना भी कोई जीना है’ सारखे होते. त्यापासून त्यांची सुटका करून घेण्याची जबाबदारी आपली आहे. आपली माणसांबाबत जी समज विकसित झाली आहे त्यात माणसे नाईलाजाने आयुष्य जगू इच्छित नाहीत. नाईलाजाने का असेना, आता शिक्षक झालो आहोत तर त्यात आनंद कसा मिळवायचा? हे त्यांना शिकून घ्यावे लागेल. शिक्षकांच्या आनंदाचे दोन स्रोत असतात. एक पगार मिळविण्याचा व दुसरा मुलांना शिकवून मिळालेल्या यशाचा आनंद घेण्याचा. पहिला आनंद सर्व शिक्षक घेतच आहेत. दुसऱ्या आनंदापासून मुकलेल्या शिक्षकांना आनंद
पठारावस्थेचे विश्लेषण :
देण्याची प्रक्रिया सदर प्रशिक्षणातून घडणार आहे. पठारावस्था आलेल्या शिक्षकांबाबतीत आपण चर्चा करीत आहोत. याचाच अर्थ पठारावस्था निर्माण होते. जन्मतः ती असत नाही. शिक्षकी पेशाबद्दल सांगायचे
झाले तर, शिक्षकी पेशाच्या पहिल्या दिवसापासून ती असत नाही. अर्थात ती अवस्था शिक्षकी पेशात आल्यानंतर काही वर्षांत येते. याचा अर्थ असाही आहे की, शिक्षक झाल्यानंतर त्या शिक्षकासोबत असे काही घडते की पठारावस्था येते. ही पठारावस्था त्या शिक्षकावर इतर लोक टाकतात? की ते स्वतः ओढून घेतात? की अनेक वर्ष एकच काम केल्यावर ती येते. हा विचार करण्याची गरज आहे. काही लोक उपक्रमशील शिक्षकांना टोचून बोलत असतील,
त्यामुळे त्यांना काम करण्याची इच्छा होत नसेल किंवा ते स्वतःच नवीन करून पाहत नसावेत. शिकवूनसुद्धा मुले
शिकत नसतील तर त्यावर नवीन सर्जनशील विचार स्वतःच करावयाचे असतात. तसे नवीन सर्जनशील (creative)
विचार न केल्याने अपयश आले असेल आणि त्याच्यातून पठारावस्था आली असेल तर ती स्वतः ओढून घेतलेली एकदा-दोनदा शिकवूनसुद्धा मुले शिकत नसतील तर त्यावर नवीन उपाययोजना करणाऱ्या शिक्षकांनासुद्धा इतर शिक्षक नावे ठेवू शकतात. याला घाबरून आपली उपक्रमशीलता संपविणारे शिक्षकसुद्धा असू शकतात. अशा शिक्षकांना वेगळ्या प्रकारे मदतीची गरज भासेल.
पठारावस्था असेल.
शिक्षकांच्या दुःखाचे कारण न शिकलेली मुले :
शिकवूनसुद्धा न शिकलेली मुले असणे हे संबंधित शिक्षकाकरिता दुःखाची बाब आहे. मात्र असे बऱ्याच अंशी घडत असल्यामुळे लोकांना फार वाईट वाटत नाही. माणूस म्हणून एका शिक्षकास हे दुःख सलत राहते. ते त्यांना माहीत असो की नसो. प्रत्येक माणूस आपल्या कृतीतून यश प्राप्त करू इच्छितो आणि असे तो नेहमी करू इच्छितो. शाळेतील तासांच्या कृतींचे यश न मिळणे हे त्याच्या दुःखाचे कारण आहे. या युक्तिवादात ‘काम न करता पगार मिळत असेल तर काम का करावे?’ या प्रश्नाचेसुद्धा उत्तर दडलेले आहे. काम न करता मिळालेल्या पगाराचा आनंद वर्गाबाहेर घेता येतो. म्हणजेच रोज २४ पैकी १८ तास. मात्र शाळेतील ६ तासांचा आनंद फक्त आणि फक्त शिकलेली मुले तयार करूनच घेता येतो पगाराने नाही. याचा अजून खोलात विचार केल्यास शाळेत उशिरा पोहोचणारे आणि लवकर निघून जाणारे शिक्षक त्यांनी देखील शिकवूनसुद्धा न शिकलेल्या मुलांसमोर अधिक काळ राहिल्याने होणारे दुःख होते. ते दुःख कमी करण्याचा त्यांचाही प्रयत्न असतोच.
शाळेत असूनसुद्धा न शिकविणे हे पण दुःख कमी करण्याचा एक प्रकार आहे कारण की, ‘शिकवूनसुद्धा मुक्ले
शिकली नाही’ च्या दुःखाच्या तुलनेत ‘मी शिकवले नाही म्हणून मुले शिकली नाही’ चे दुःख कमी असते. मनुष्य नेहमी आपला आनंद, सुख वाढविण्याच्या प्रयत्नात असतो. आनंद वाढविता येत नसेल तर दुःख कमी करण्याचा प्रयत्न तो करत राहतो.
प्रेरणा आणि स्वयंप्रेरणा :
प्रत्येक शिक्षकाने माणूस म्हणून स्वतःला समजून घेतल्यास ते नेहमीच स्वयंप्रेरित राहतील. स्वयंप्रेरणा ही समज विकसित होण्याचा भाग आहे. लोकांमध्ये समज विकसित करणे ही आपली जबाबदारी आहे.
याचाच भाग म्हणून ‘प्रेरणा’ आणि ‘स्वयंप्रेरणा’ मधील फरक समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. प्रेरणा हे प्रशिक्षण, इतर माणसांच्या यशोगाथा इत्यादींच्या अभ्यासातून तयार होते. स्वयंप्रेरित व्यक्ती असे प्रशिक्षण, यशोगाथा इत्यादींच्या शोधात राहतो. स्वयंप्रेरित व्यक्ती त्याला भेडसावणाऱ्या प्रश्नासोबत तो प्रश्न सुटेपर्यंत जगतो. त्या काळात तो प्रश्न २४ तास त्याच्या डोक्यात घोळत राहतो. कोणतीही व्यक्ती, कोणताही मजकूर, कोणतीही चर्चा, कोणत्याही कृतीतून त्या प्रश्नाचे उत्तर मिळेल काय? याकडेच त्याचे लक्ष असते. याने त्याला प्रश्नाचे उत्तर मिळते. उत्तर मिळाल्यावर व्यक्ती त्याची अंमलबजावणी करते. यश मिळवितो आणि त्या यशाचे समाधान / आनंद घेतो. काही काळ ती ‘सेल्फी विथ सक्सेस’ टाकेल.
या प्रशिक्षणातून एखादी व्यक्ती प्रेरित झाली तर पुढील प्रशिक्षणात सुचविलेल्या पद्धतीप्रमाणे आव्हान मुलांना देईल. आधीच्या तुलनेत मुले अधिक गोष्टी करायला लागली तर त्याचा आनंद घेतील. मात्र याची जोड ‘निपुण भारत’ किंवा अध्ययन निष्पत्तीच्या उद्दिष्ट प्राप्तीला देता आली नाही, तर काही दिवसांत सेल्फी टाकणे आणि आव्हान देणे बंद करून पूर्वपदावर जाईल. त्यामुळे या प्रशिक्षणातून त्यांना ‘निपुण भारत’ तसेच ‘अध्ययन निष्पत्ती’ प्राप्तीत मदत व्हायला पाहिजे. प्रत्येक मुलाबाबत सेल्फी पुढील पातळीचे देता यायला पाहिजेत तसेच आव्हानसुद्धा पातळीनिहाय देता यायला पाहिजेत. ‘निपुण भारत’ आणि अध्ययन निष्पत्ती प्राप्ती प्रत्येक शिक्षकाचे उद्दिष्ट असल्यामुळे ते प्राप्त होत असल्यास प्रत्येक शिक्षक दीर्घकाळ प्रेरित राहतील अशी आशा आहे.
स्वयंप्रेरित शिक्षकांची कार्यशैली खालीलप्रमाणे असेल :
१) मुलांच्या स्वतः शिकण्याचा आनंद घेत आहेत.
२) मुलांनी आव्हाने पूर्ण केली त्याचा आनंद घेत आहेत.
३) काही मुले शिकली नाहीत तर त्यांच्यासाठी नवीन पद्धती शोधत आहेत. ४) नवीन पद्धतीने मुले शिकली तर त्याचा आनंद घेत आहेत.
५) मुलांच्या शिकण्याची गती वाढविण्याचा आनंद घेत आहेत.
६) पाठ्यपुस्तकात नसलेल्या बाबी मुले शिकली तर त्याचाही आनंद घेत आहेत. उद्दिष्ट प्राप्तीकरिता प्रेरित राहणे यास आपण स्वयंप्रेरणा म्हणू, तसे बघायचे झाले तर उद्दिष्ट इतरांनी ठरवलेली असतात. मात्र ‘उद्दिष्ट प्राप्त केल्याशिवाय मी स्वस्थ बसणार नाही’ हा निर्णय स्वतःचा असतो.
