संत तुकाराम महाराज बीज हा वारकरी संप्रदायातील एक पवित्र आणि भक्तिभावाने साजरा केला जाणारा दिवस आहे. हा दिवस संत तुकाराम महाराजांच्या संजीवन समाधी दिनाशी संबंधित आहे आणि त्यांच्या भक्तांसाठी अत्यंत श्रद्धेचा आणि भक्तीभावाचा असतो.
संत तुकाराम महाराजांचे जीवन आणि कार्य
संत तुकाराम महाराज हे १७व्या शतकातील एक थोर संत, कवी आणि वारकरी संप्रदायाचे महान संत होते. त्यांचा जन्म पुणे जिल्ह्यातील देहू येथे १६०८ मध्ये झाला. त्यांनी आपल्या अभंगांच्या माध्यमातून समाजप्रबोधन केले आणि लोकांना ईश्वरभक्तीचा आणि साधेपणाचा संदेश दिला. त्यांनी भगवंतावर निस्सीम प्रेम आणि समाजातील अंधश्रद्धा, कर्मकांडांवर प्रखर टीका केली.
संत तुकाराम महाराज बीजचा महत्त्व
संत तुकाराम महाराजांनी आपली संजीवन समाधी १६४९ मध्ये फाल्गुन वद्य द्वितीया (बीज) या दिवशी घेतली. या दिवशी ते इंद्रायणी नदीच्या तीरावर भक्तांसमवेत कीर्तन करीत असताना त्यांच्या देहासह वैकुंठाला गेले, असे मानले जाते. म्हणूनच हा दिवस “तुकाराम बीज” म्हणून ओळखला जातो.
संत तुकाराम महाराज बीज हा दिवस वारकरी संप्रदायासाठी अत्यंत पवित्र मानला जातो. या दिवशी महाराष्ट्रातील आणि विशेषतः देहू गावात मोठ्या प्रमाणात भक्तगण एकत्र येतात आणि त्यांच्या समाधीस्थळी पूजा व अभंगगायन करतात. या दिवशी प्रमुख कार्यक्रमांमध्ये कीर्तन, प्रवचन, अभंगवाणीचे पठण आणि पालखी सोहळा होतो.
अभंगगायन आणि कीर्तन – संत तुकाराम महाराजांनी रचलेले अभंग भक्तगण भावपूर्ण पद्धतीने गातात.
पालखी सोहळा – त्यांच्या पादुका पालखीत ठेवून भक्त मोठ्या भक्तिभावाने नगर प्रदक्षिणा करतात.
प्रसाद वाटप – या दिवशी मोठ्या प्रमाणावर महाप्रसाद वाटप केले जाते.
गाथा पारायण – संत तुकाराम महाराजांनी रचलेल्या गाथेचे पठण केले जाते.
संत तुकाराम बीजचा आध्यात्मिक संदेश
तुकाराम महाराजांनी मानवजातीसाठी प्रेम, समानता, भक्ती आणि निष्कपट जीवनाचा संदेश दिला. त्यांच्या अभंगांमध्ये केवळ धार्मिकता नव्हे, तर सामाजिक परिवर्तनाचेही तत्त्वज्ञान होते. त्यांनी कर्मकांडांवर विश्वास ठेवण्यापेक्षा प्रत्यक्ष भगवंताच्या नामस्मरणावर भर दिला. तुकाराम बीज हा दिवस त्यांच्या शिकवणींना स्मरण करून भक्तीमार्गावर चालण्याची प्रेरणा देतो.
निष्कर्ष
संत तुकाराम महाराज बीज हा दिवस वारकरी संप्रदायासाठी आणि समस्त भक्तांसाठी परम श्रद्धेचा दिवस आहे. हा दिवस भक्ती, प्रेम आणि आत्मशुद्धीचा संदेश देणारा आहे. तुकाराम महाराजांच्या शिकवणी आजही लाखो लोकांसाठी मार्गदर्शक ठरतात आणि त्यांच्या अभंगांच्या माध्यमातून ईश्वरभक्तीचा आणि समाजसेवेचा संदेश आजही कायम आहे.
संत तुकाराम महाराज बीज हा दिवस समस्त वारकरी संप्रदायासाठी अत्यंत पवित्र आणि भक्तिमय दिवस आहे. दरवर्षी फाल्गुन कृष्ण द्वितीया या तिथीला संत तुकाराम महाराजांची बीज साजरी केली जाते. याला “तुकाराम बीज” असेही म्हणतात. हा दिवस संत तुकाराम महाराजांच्या वैकुंठगमनाचा आहे, जेव्हा ते आपल्या भौतिक शरीरासह परमात्म्यात विलीन झाले असे मानले जाते.
संत तुकाराम महाराजांचा जीवनसंघर्ष आणि अभंगसेवा
संत तुकाराम महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महान संत, कवी आणि भक्त होते. त्यांच्या अभंगवाणीने समाजाला भक्ती, मानवता आणि सत्याचा मार्ग दाखवला. त्यांचा जन्म इ.स. 1608 मध्ये पुणे जिल्ह्यातील देहू येथे झाला. बालपणापासूनच त्यांना भगवंताच्या नामस्मरणाची आवड होती. जीवनात अनेक अडचणी असूनही त्यांनी भक्तिमार्ग सोडला नाही.
त्यांच्या अभंगातून सामाजिक समतेचा आणि आध्यात्मिक उन्नतीचा संदेश मिळतो. त्यांनी जातीभेद, कर्मकांड आणि अंधश्रद्धा यांना विरोध केला आणि “भगवंत मिळवण्यासाठी जन्म, जात किंवा संपत्ती आवश्यक नाही, तर केवळ भक्तिभाव असावा” असे प्रतिपादन केले.
तुकाराम बीज आणि वैकुंठ गमन
असे म्हणतात की संत तुकाराम महाराजांनी 13 दिवस अखंड कीर्तन आणि भजन करून भगवंताला प्रार्थना केली. फाल्गुन कृष्ण द्वितीया या दिवशी विठोबाच्या नामस्मरणात तल्लीन होत असताना, ते प्रत्यक्ष भगवंताच्या रूपात वैकुंठास गेले. त्यांच्या भक्तांसाठी हा क्षण दु:खद असला तरी त्यांची अभंगरूपी वाणी आजही मार्गदर्शक ठरत आहे.
आजच्या काळातील तुकाराम बीजचे महत्त्व
आजही देहू येथे तुकाराम बीज मोठ्या भक्तिभावाने साजरी केली जाते. लाखो भाविक दरवर्षी या दिवशी देहू नगरीत एकत्र येतात आणि संत तुकाराम महाराजांच्या चरणी आपली भक्ती अर्पण करतात. अभंग, कीर्तन आणि पालखी सोहळ्याने हा दिवस भक्तिमय वातावरणात साजरा होतो.
संत तुकाराम महाराजांनी दिलेला संदेश आजही तितकाच महत्त्वाचा आहे. त्यांच्या विचारांमधून आपल्याला जीवनाची खरी दिशा मिळते. सत्य, प्रेम, समता आणि परमार्थ यांचे पालन करत, विठोबाच्या चरणी भक्ती ठेवणे, हेच त्यांच्या शिकवणीचे सार आहे.
“जे का रंजले गांजले, त्यासी म्हणे जो आपुले तोचि साधू ओळखावा, देव तेथेचि जाणावा”
या अभंगातूनच त्यांच्या शिकवणीचा सारांश कळतो. संत तुकाराम महाराजांनी दिलेला हा भक्तीमार्ग आपण आपल्या जीवनात अवलंबला, तर समाजात नक्कीच प्रेम, एकता आणि शांतता नांदेल.
