जागतिक स्तरावर बदलत्या परिस्थितींशी अधिक संरेखित असलेल्या मूल्यमापन पद्धतींसाठी प्रयत्न करणे हे एक महत्त्वाचे; परंतु आव्हानात्मक कार्य आहे. शिक्षणाशी संबंधित दृष्टिकोनातून मूल्यमापनाची माहिती देणे आवश्यक आहे. शिक्षणाचा उद्देश हा विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास करणे हा आहे. ज्यामुळे विदयार्थी त्याचे ज्ञान आणि कौशल्ये समस्या निर्माण झालेल्या परिस्थितीत योग्यरीत्या लागू करू शकतात. वेगाने बदलत असलेल्या आर्थिक, सामाजिक आणि तंत्रज्ञान क्षेत्राद्वारे वैशिष्ट्यीकृत वेगवान जगात, वैयक्तिक आणि व्यावसायिक जीवन कार्यक्षमतेने जगण्यासाठी विविध क्षमता असणे आवश्यक आहे. केवळ धारणा किंवा किमान विचार कौशल्यांवर लक्ष केंद्रित करणाऱ्या मूल्यमापन पद्धती सध्याच्या परिस्थितीत योग्य नसतील. क्षमता आधारित मूल्यमापन ही शैक्षणिक दृष्टिकोन आणि अनुभवांना पुनरुज्जीवित करण्यासाठी एक मजबूत आराखड्याची गरज आहे. अध्ययन निष्पत्ती/क्षमता विधाने ही व्यापक कल्पना आणि विधाने आहेत जी वेगवेगळ्या अभ्यासक्रमाच्या क्षेत्रात मिळवायचे ज्ञान, कौशल्ये आणि स्वभाव यांचा सारांश देतात. म्हणूनच शिक्षण आणि मूल्यमापनाच्या सामग्री-आधारित दृष्टिकोनाच्या तुलनेत क्षमता आधारित शिक्षण आणि मूल्यमापनाची लक्ष्ये खूप विस्तृत आहे. मूल्यमापनासाठी सामग्री-आधारित दृष्टिकोन हा सामग्रीवर प्रभुत्व मिळवणे आणि अभ्यासक्रम पूर्ण करणे यावर आधारित आहे.
विविध क्षेत्रातील ज्ञान, कौशल्ये आणि दृष्टिकोन याचा परिस्थिती/वास्तविक-जागतिक समस्या सोडविण्यासाठी उपयोग होतो. क्षमता आधारित मूल्यमापनातील लक्ष केवळ श्रेणी/गुणांपुरते मर्यादित नाही. विदयार्थ्यांचे कौशल्य, अभिप्राय आणि कामगिरीत सुधारणा यावर त्याचा विस्तार होतो. राष्ट्रीय शिक्षण धोरण-२०२० हे अधोरेखित करते की, मूल्यमापन हे क्षमतेवर आधारित असावे. विद्यार्थ्यांच्या शिक्षण, विकासाला चालना दयावी. विश्लेषण, चिकित्सक विचार आणि संकल्पनात्मक स्पष्टता यांसारख्या उच्च-क्रम कौशल्यांची चाचणी घ्यावी. विद्यार्थ्यांच्या शिकण्याच्या पातळीचे मूल्यांकन करण्यासाठी, विविध मूल्यमापन साधने वापरली जातात आणि मूल्यमापन साधने हे मूल्यमापनाचे लक्ष आणि उद्दिष्टाशी सुसंगत असणे महत्त्वाचे आहे. राष्ट्रीय शिक्षण धोरण-२०२० यामध्ये अधोरेखित केले आहे की, मूल्यमापन साधनांना वर्गाच्या प्रत्येक विषयासाठी नमूद केल्यानुसार शिकण्याचे परिणाम, क्षमता आणि स्वरूप यांच्याशी संरचित करणे आवश्यक आहे.
विविध अभ्यासक्रम क्षेत्रातील काही प्रमुख क्षमता :
क्षमतेवर आधारित शिक्षण व्यवस्थेकडे वाटचाल करण्यासाठी, कोणती क्षमता आवश्यक आहे हे समजून घेणे आवश्यक आहे. क्षमता ही अशी विधाने आहेत जी मुलांना काय कळेल? ते काय करू शकतील किंवा त्यांनी अभ्यासक्रम किंवा कार्यक्रम पूर्ण केल्यावर, त्यांच्यातील बदल घडविणारे विधाने आहेत. क्षमता म्हणजे विचार करण्याचे मार्ग, बौद्धिक दृष्टिकोन होय. दुसऱ्या शब्दांत, विविध विषयांशी संबंधित कौशल्ये, ज्ञान आणि स्वभावाची विस्तृत क्षेत्रे विशिष्ट क्षमतांच्या संचाद्वारे संप्रेषित केली जाऊ शकतात. अभ्यासक्रमाच्या विस्तृत आशयाची रूपरेषा, विदयार्थ्यांची संज्ञानात्मक पातळी आणि त्यांचे वातावरण यावर अवलंबून असणान्या वेगवेगळ्या स्तरांवर क्षमता केंद्रित करणे आणि विकसित करणे आवश्यक आहे.
पुढील तक्त्त्यामध्ये भाषा, गणित, परिसर अभ्यास/विज्ञान आणि सामाजिक विज्ञान या विषयांच्या क्षमता देण्यात आल्या आहेत.
भाषा (Language)
माहिती पुनर्प्राप्त करणे (स्थान). Retrieving information (locates).
स्वतःच्या अनुभव आधारित ज्ञानाच्या संबंधात मजकुराची सामग्री आणि स्वरूपाचा अर्थ लावणे आणि त्यावर प्रतिबिंबित करणे.
(Interpreting and reflecting on the content and form of texts in relation to their own knowledge of the world.)
गणित (Mathematics)
एकल विचार प्रक्रिया ओळखणे आणि लागू करणे. (Recognizes and applies single processing step.)
दिलेल्या पॅटर्नचा अर्थ लावतो, जोडतो, एकत्रित करतो आणि वेगळे करतो. (Interprets, links and integrates and extrapolates a given pattern.)
त्यांच्या दृष्टिकोनाचे मूल्यांकन करणे आणि त्याच्याशी संबंधित मत प्रकट करणे.
(Evaluating and arguing their point of view.)
सामान्यीकरण, तर्क, वाढ आणि प्रक्रियेसाठी अनेक पायऱ्या लागू करतात.
(Generalization, reasoning, augmentation un applies multiple steps to process.)
परिसर अभ्यास/विज्ञान (EVS/Science)
सामाजिक शास्त्रे (Social Science)
सभ्य वैज्ञानिक शंका ओळखणे, Recognizes a valid scientific query)
आवश्यक पुरावे ओळखणे आणि/किंवा वापरणे. Identifying and/or using the evidence needed)
निष्कर्ष काढणे किंवा मूल्यमापन करणे. (Drawing or evaluating the conclusion.)
वैज्ञानिक संकल्पनांची समज दाखवणे. (Demonstrating understanding of scientific concepts.)
आवश्यक पुरावे ओळखणे आणि/किंवा वापरणे. (Identifying and/or using the evidence needed)
निष्कर्ष काढणे किंवा मूल्यांकन करणे. (Drawing or evaluating the conclusion)
संकल्पनांची समज दाखवणे. (Demonstrating understanding of concepts.)
शाश्वत विकासाचे पर्यावरणीय, आर्थिक आणि सामाजिक परिमाण.
(Environmental, Economic and Social Dimensions of Sustainable Development.)
क्षमता आधारित मूल्यमापन आयटम (प्रश्न) विकसित करणे :
मूल्यांकनाच्या संदर्भात, ‘आयटम’ या शब्दाचा अर्थ ‘प्रश्न’ असा होतो. मूल्यमापनातील प्रत्येक प्रश्न विशिष्ट ‘रचना’ मोजण्याचा प्रयत्न करते. रचना विविध प्रकारच्या मानसिक क्षमतांशी संबंधित असू शकते जसे की, विशिष्ट प्रकारचे ज्ञान जसे की, रंगांची नावे, गणितीय क्रिया समजून घेणे किंवा इलेक्ट्रिक सर्किट पूर्ण करणे आणि बल्ब / बेलचे कार्यरत मॉडेल बनविण्यासारखे कार्य करण्याची क्षमता. एखादया वस्तूचा उद्देश विद्यार्थ्याला काही उद्दिपकासह सादर करून विशिष्ट रचनाची उपस्थिती किंवा अनुपस्थितीचा पुरावा गोळा करणे. या प्रक्रियेत विद्यार्थी प्रतिसाद देतो. काही वेळा विदयार्थी दिलेल्या प्रतिसादाच्या पर्यायांमधून प्रतिसाद निवडू शकतात, इतर वेळी त्यांना स्वतःचा प्रतिसाद तयार करण्यास सांगितले जाऊ शकते.
प्रश्न/उद्दीपक आणि संदर्भ :
एक प्रश्न संबंधित संदर्भ /प्रॉम्प्टसह सुरू होऊ शकतो आणि त्यानंतर प्रश्न येतो. हा संदर्भ किंवा प्रॉम्प्ट त्याला ‘उद्दीपक’ म्हणतात. प्रेरणेसाठी माहिती विविध मार्गांनी दिली जाऊ शकते जसे की, मजकुराचा तुकडा, आकृती, आलेख, टेबल, नकाशा, तक्ता किंवा याच्या संयोजनाद्वारे मनोरंजक प्रेरणा विकसित करणे हा प्रश्न विकासाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. उद्दीपकाची लांबी मूल्यमापन करण्याच्या विषयावर अवलंबून असते. वेगवेगळ्या इयत्ता स्तरांवर वाचन, श्रवणाच्या आकलनाचे मूल्यमापन करताना योग्य लांबीचा मजकूर असणे महत्त्वाचे असते. गणित आणि विज्ञान यांसारख्या विषयांसाठी उद्दिपकाच्या लांबीवर लक्ष ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
चांगल्या उद्दीपक सामग्रीमध्ये खालील वैशिष्ट्ये आहेत :
• ते महत्त्वपूर्ण आणि बारकाईने तपासण्यासारखे आहे.
• ते लक्ष्यित प्रेक्षकांना स्वारस्य असण्याची शक्यता आहे.
• ते चांगले लिहिलेले आहे आणि चांगले डिझाइन केलेले आहे.
• ते सर्वोत्तम आव्हानात्मक आहे, खूप कठीण किंवा खूप सोपे नाही.
• ते बनावट आव्हाने निर्माण करत नाहीत.
• ते वस्तुस्थितीनुसार बरोबर आहे.
• ते प्रश्न शोधण्याची संधी देते.
• ते स्वयंपूर्ण आहेत.
क्षमता आधारित प्रश्न विदयार्थ्यांच्या विशिष्ट क्षमतांच्या प्राप्तीचे मूल्यमापन करतात. त्यामुळे क्षमता आधारित मूल्यमापनासाठी चांगल्या दर्जाचे साहित्य विकसित करण्याचा निकष हा निश्चित केलेल्या क्षमतेसह आणि विशिष्ट इयत्तेसोबत त्याचे संरेखन सुनिश्चित करणे आवश्यक असते.
मूल्यमापन प्रश्न विकसित करताना पाळावयाची काही सामान्य तत्त्वे खालीलप्रमाणे आहेत :
• जेथे योग्य असेल तेथे उद्दीपक सामग्रीसाठी काही संदर्भ प्रदान करणे महत्त्वाचे आहे. संदर्भ शीर्षक किंवा संक्षिप्त परिचयाद्वारे प्रदान केले जाऊ शकते.
• प्रश्नाने एकच रचना किंवा संकल्पना तपासली पाहिजे.
• प्रश्नाची भाषा आकर्षक असावी. विद्यार्थ्यांना प्रयत्न करण्यास प्रवृत्त व्हावे यासाठी त्या प्रश्नाची मदत व्हायला हवी.
• प्रश्नाचे स्वरूप मूल्यमापन हेतूच्या केंद्रस्थानी असले पाहिजे. काही प्रश्न स्वतःला तयार-प्रतिसाद प्रश्न म्हणून अधिक योग्य बनवतात. इतरांना प्रभावीपणे बहुपर्यायी प्रश्न (MCIs) म्हणून तयार केले जाऊ शकतात.
• प्रश्नाने निश्चित केलेले क्षेत्र/विषय तपासले पाहिजे.
• प्रश्न सामाजिक, सांस्कृतिक, भाषिक भौगोलिक स्थान किंवा लिंगातील विदयार्थी यांचा विचार करूल असावेत.
• ग्राफिक्स वापरले असल्यास कॉपीराइट मुक्त असावे. चित्राचा दर्जा चांगला असावा.
• शिकणाऱ्यांच्या संदर्भाशी जुळवून घेतल्या जातील आणि इतर स्रोतांकडून कॉपी केल्या जाणार नाहीत.
बहुपर्यायी प्रश्नाचे भाग :
१) उद्दीपक : उद्दीपक हा चित्र, आलेख व कोष्टक इत्यादींच्या स्वरूपात दिला जातो की, ज्या प्रश्नामध्ये आधी दिला जातो. एकापेक्षा जास्त पसंतीच्या प्रश्नामध्ये उद्दीपक असेल किंवा नसेलही.
२) प्रश्न : प्रश्नाचा असा भाग जो प्रश्न किंवा कार्य सादर करतो. एकाधिक निवडीच्या प्रश्नामध्ये, प्रश्न, विधान, अपूर्ण विधान म्हणून शब्दबद्ध केले जाऊ शकते.
३) विचलित करणारे : चुकीचे उत्तर पर्याय.
४) की : योग्य उत्तर निवड.
माहितीचे स्मरण, घटनांचे विश्लेषण, तत्त्वांचा वापर, कारण आणि परिणाम संबंधांचे स्पष्टीकरण यासह विविध प्रकारच्या शैक्षणिक परिणामांचे मूल्यमापन करण्यासाठी बहुपर्यायी प्रश्नांचा वापर केला जाऊ शकतो. जेव्हा कमी वेळेत मोठ्या प्रमाणात सामग्री समाविष्ट करण्याची आवश्यकता असते तेव्हा देखील ते उपयुक्त असतात. चांगल्या दर्जाचे बहुपर्यायी प्रश्न हे मूल्यमापनाची वैधता वाढवतात कारण विदयार्थी दिलेल्या चाचणी वेळेत असंख्य गोष्टींचा प्रयत्न करू शकतात. परिणामी अभ्यासक्रमाच्या सामग्रीचे विस्तृत नमुने तयार होतात. काळजीपूर्वक तयार केलेले बहुपर्यायी प्रश्न विदयार्थांना मौल्यवान अभिप्राय देऊ शकतात.
आयटम (प्रश्न) उदाहरण :
उद्दीपक – समीरने रेल्वेने 120.7 किमी प्रवास केला आणि त्यानंतर त्याने बसने 58.6 किमी प्रवास केला.
प्रश्न
– समीरने एकूण किती किलोमीटर प्रवास केला?
विचलित करणारे पर्याय (डिस्ट्रॅक्टर) विचलित करणारे पर्याय (डिस्ट्रॅक्टर)
– 178.13 f4
– 178.3 किमी
योग्य उत्तर
– 179.3 किमी
विचलित करणारे पर्याय (डिस्ट्रॅक्टर)
– 178.0 किमी
बहुपर्यायी प्रश्नाला 4 ते 6 प्रतिसाद पर्याय असू शकतात. बहुपर्यायी प्रश्न दोन प्रकारचे असू शकतात ज्यात एक अचूक उत्तर निवड किंवा एकापेक्षा जास्त योग्य उत्तर निवड विद्यार्थ्याने एक निवडणे अपेक्षित आहे की, एकापेक्षा जास्त पर्याय निवडले जाऊ शकतात हे प्रश्नामध्ये नमूद करणे आवश्यक आहे. बऱ्याच वेळा, बहुपर्यायी प्रश्नामध्ये पर्याय चांगले फ्रेम केलेले आणि विचलित करणारे असतात. जोड्या लावणे प्रश्न देखील निवडक प्रतिसाद प्रश्न आहेत.
बहुपर्यायी प्रश्न तयार करण्याशी संबंधित मार्गदर्शक तत्त्वे खालीलप्रमाणे आहेत :
१) प्रश्न समजण्यायोग्य शब्दसंग्रह, वाक्य रचना शक्य तितक्या अचूक पद्धतीने तयार केला पाहिजे.
२) बहुपर्यायी प्रश्नासाठी प्रश्न रचना अचूक व नेमकी असावी.
३) प्रश्नामध्ये कर्मणी प्रयोग वापरणे टाळावा.
४) स्टेममध्ये No, Not, Least, Most, शक्यता इत्यादी शब्द वापरणे टाळा. वापरणे आवश्यक असल्यास हे शब्द हायलाइट करणे आवश्यक आहे.
MCQ प्रश्नांसाठी उच्च दर्जाचे विचलित करणारे एकच उत्तर असावे. कमी क्षमतेच्या विदयार्थ्यांमधून उच्च क्षमतेचे विदयार्थी ओळखण्यास मदत करते.
• MCQ मधील प्रतिसाद पर्याय एकमेकांपासून स्वतंत्र असावेत. सर्व प्रतिसाद पर्याय अशा रीतीने तयार केले पाहिजेत जे स्टेमच्या वाक्याच्या रचनेला बसतील.
• ‘वरील सर्व’ आणि’ वरीलपैकी काहीही नाही’ पर्याय म्हणून वापरणे टाळा.
• प्रतिसाद पर्याय तुलनात्मक जटिलता, वाक्य रचना आणि वाक्य लांबी या विचार करावा.
• MCQ साठी स्पष्टीकरणासह योग्य उत्तर दिले जावे.
• प्रभावी एकाधिक-निवडीचे प्रश्न उत्तराच्या अगदी जवळ असलेले विचलित करणारे टाळावेत.
संरचित प्रतिसाद प्रश्न (Open Constructed Item):
जेव्हा विद्यार्थ्यांना स्पष्टीकरण देणे, तर्क किंवा औचित्य स्पष्ट करणे आवश्यक असते तेव्हा एक तयार केलेला संरचित प्रतिसाद प्रश्न तयार करा. सरंचित प्रतिसाद प्रश्नामध्ये लहान प्रतिसाद, विस्तारित प्रतिसाद आणि कार्यप्रदर्शन मूल्यमापन समाविष्टीत आहे. संरचित प्रतिसाद विचारल्या जाणाऱ्या प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी विद्यार्थ्यांनी प्रतिसाद नमूद करणे आवश्यक आहे. सर्व तयार केलेल्या प्रतिसाद प्रश्नामध्ये खालील दोन भाग असतात.
• प्रॉम्प्ट प्रश्न : प्रॉम्प्ट हा प्रश्नाचा भाग असतो, जो प्रश्न किंवा उत्तरे दद्यायची कार्ये सादर करतो. वाह मुळात प्रेरणा आणि प्रश्न आहे.
• रुब्रिक : रुब्रिक मुक्त प्रश्नाद्वारे मूल्यमापन करण्यासाठी वापरले जाईल. स्कोअरिंग निकषांव्यतिरिक् रुब्रिक्समध्ये उदाहरणे आणि/किंवा उत्तरे समाविष्ट केली पाहिजेत.
रुब्रिक्स ही श्रेणी आहे जे विदयार्थ्यांच्या कामगिरीच्या विविध स्तरांचे मूल्यमापन करण्यासाठी आवा आहे. त्यामध्ये विदयार्थ्याने पूर्ण करण्यासाठी आवश्यक असलेले निकष आणि विद्यार्थ्याने किती बा कामगिरी केली आहे, हे निश्चित करण्यासाठी वापरली जाणारी निर्णयप्रक्रिया असते. रुब्रिक्स हे एक। मूल्यमापन प्रक्रियेचे महत्त्वाचे भाग आहेत. चांगल्या प्रकारे संरचित केलेल्या
• कार्यप्रदर्शनाचे परिमाण जे यशस्वी कार्य पूर्ण करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.
• निकष जे कार्यप्रदर्शन कार्याचे सर्व महत्त्वाचे परिणाम प्रतिबिंबित करतात.त
• एक रेटिंग स्केल जे वापरण्यायोग्य, सहज-व्याख्यात गुण प्रदान करते…
• विदयार्थी, पालक आणि इतर शिक्षकांना समजेल अशा स्पष्ट भाषेत ठोस संदर्भ प्रतिबिंबित करणारे निकष.
संरचित प्रतिसाद प्रश्नरचनेशी संबंधित मार्गदर्शक तत्त्वे खालीलप्रमाणे आहेत :
प्रभावी संरचित प्रतिसाद प्रश्नामध्ये अवाजवी शब्द आणि नकार किंवा निष्क्रिय रचना नसते.
• • संरचित केलेल्या प्रतिसाद प्रश्नाचे उत्तर साधे होय किंवा नाही दिले जाऊ शकत नाही.
• प्रभावी संरचित प्रतिसाद प्रश्नामध्ये असे प्रतिसाद मिळतात जे पूर्णतः योग्य आणि अंशतः योग्य अंतर्गत दिलेल्या पैलूंच्या श्रेणीचा समावेश करतात.
• प्रभावी संरचित प्रतिसाद प्रश्नामध्ये प्रॉम्प्ट्स असतात जे स्पष्टपणे माहितीचे प्रमाण आणि प्रकार दर्शवतात जी उच्च गुण मिळवण्यासाठी प्रतिसादात प्रदान करणे आवश्यक आहे.
विस्तारित प्रतिसाद प्रश्नांसाठी स्कोअरिंग निकष तयार करण्यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे :
तयार केलेल्या प्रतिसाद आयटमच्या स्कोअरिंग रुब्रिकमध्ये सर्व निकषांचा समावेश असावा, जो प्रतिसाद पूर्णपणे योग्य / अंशतः बरोबर आणि चुकीचा म्हणून चिन्हांकित करण्यासाठी वापरला जाईल. मार्किंग स्कीम तयार करताना स्थूलपणे खालील तत्त्वे पाळली पाहिजेत. प्रभावी संरचित प्रतिसाद आयटममध्ये रुब्रिक असतात ज्यात कौशल्य किंवा मानकांचे मूल्यांकन केले जात असल्याबद्दल वर्णनात्मक विधाने असतात आणि त्यांच्याशी संबंधित नसलेल्या कौशल्यांबद्दल विधाने समाविष्ट करत नाहीत.
• प्रश्नात मूल्यमापन केलेली विशिष्ट कौशल्ये आणि क्षमतांनुसार गुण दिले जावेत.
• संदर्भाची योग्यता आणि विद्यार्थ्याने प्रश्नाचे उत्तर देण्यासाठी घेतलेला वेळ यानुसार गुणांचे वाटप केले जावे.
• गुण योजनेमध्ये परिभाषित केल्याप्रमाणे योग्य /वैध उत्तरांसाठी गुण दिले जावेत.
• मूल्यमापनातील व्यक्तिनिष्ठता दूर करण्यासाठी अधिक माहिती प्रदान केली जावी.
• नकारात्मक गुणांसाठी रुब्रिक्समध्ये कोणतीही पातळी परिभाषित केली जाऊ नये.
ब्रायटम गुणवत्ता चेकलिस्ट (आयटम विकसित करणारे/पुनरावलोकनकर्त्याद्वारे वापरण्यासाठी) खालील बाबी तपासा आणि चिन्हांकित करा (√ असल्यास होय आणि असल्यास नाही) :
1) आयटमची वैधता :
1.1 वर्गामध्ये समाविष्ट असलेल्या सामग्री आणि संकल्पनांशी संरेखित केलेले आहे का ?
13 मुल्यमापन करण्याच्या क्षमतेशी संरेखित केलेले आहे का?
2) प्रश्नामधील गुणवत्तेची तथ्यात्मक आणि संकल्पनात्मक अचूकता आणि भाषा :
2.1 प्रश्नामधील माहिती तथ्यात्मक आणि संकल्पनात्मकदृष्ट्या अचूक आहे का?
2.2 प्रश्नामधील अनावश्यकपणे शब्दबद्ध / बाह्य माहिती प्रदान करणे टाळता येते का?
2.3 जेव्हा आवश्यक असेल तेव्हाच स्टेम/प्रॉम्प्ट नकारात्मक वापरतात का?
2.4 प्रश्नामधील जटिल, अस्पष्ट आणि/किंवा अवघड भाषा टाळता येते का?
2.5 प्रश्न व्याकरणाच्या चुकांपासून मुक्त आहे का?
2.6 प्रश्नामधील प्रतिसादासाठी आवश्यक असलेली सर्व माहिती असते का?
3) प्रश्नांचा दर्जा (लागू नसल्यास NA लिहा):
3.1 पूर्ण गुण मिळविण्यासाठी विदयाथ्यांकडून काय अपेक्षित आहे? हे प्रश्नातून स्पष्टपणे कळते का?
3.2 प्रतिसादांच्या संपूर्ण श्रेणीचे समर्थन करण्यासाठी प्रश्नांमधील शब्दसंख्या पुरेशी आहे का?
3.3 प्रश्नाने अपेक्षित प्रतिसादाचे स्वरूप स्पष्ट केले आहे का?
3.4 बहु-निवड स्वरूपात सहज चाचणी न केलेल्या संकल्पनेवर प्रश्न फोकस करतात का?
4) एकाधिक-निवडीच्या बाबींसाठी पर्याय/विचलित करणाऱ्यांमध्ये प्रश्नांच्या गुणवत्तेचा दर्जा
(लागू नसल्यास NA लिहा)
4.1 स्पष्टपणे बरोबर उत्तर एकच आहे का?
4.2 पर्याय एकमेकांपासून स्वतंत्र आहेत/समान अर्थ असलेले कोणतेही पर्याय नाहीत का?
4.3 विचलित करणारे उत्तर वाजवी गैरसमज आणि त्रुटींवर आधारित आहेत का?
4.4 उत्तराचे पर्याय, रचना, त्यांचा दर्जा, प्रश्नाची भाषा योग्य आहे.
4.5 पर्याय पुनरावृत्ती होणारे शब्द टाळतात का?
4.6 प्रश्न भेदभावासाठी पर्याय पुरेसे उल्लेखनीय आणि वाजवी आहेत का?
4.7 बरोबर उत्तर प्रश्नातूनच सूचित केले जात नाही, ना? प्रश्न आणि पर्याय दोन्हीमध्ये पुनरावृत्त केलेले शब्द.
4.8 पर्याय तार्किक क्रमाने आहेत का?
4.9 शब्द फक्त एकाच पर्यायात नाहीत का?
4.10 कोणतेही दिशाभूल करणारे आणि/किंवा अवघड पर्याय नाहीत का?
4.11 कोणतेही सर्वसमावेशक पर्याय नाहीत का?
5) प्रश्न आर्ट (ग्राफिक्स) आणि उद्दीपकामधील गुणवत्ता : 5.1 उद्दीपक वस्तूचे योग्य उत्तर सांगणे टाळतात का?
5.2 उद्दीपकामध्ये योग्य आणि अचूक लेबल्स आहेत का?
5.3 उद्दीपक गोंधळात टाकणारे किंवा जबरदस्त नाही ना?
5.4 उद्दीपक स्पष्ट, अचूक प्रश्नाला उत्तर देण्यासाठी पुरेसे आहे का?
5.5 उद्दीपक कॉपीराइट समस्यांपासून लक्षणीयरीत्या मुक्त आहे का?
5.6 प्रश्नाचे उत्तर देण्यासाठी कला (ग्राफिक्स) आवश्यक, संबंधित आणि उपयुक्त आहे का?
5.7 उद्दीपक विद्यार्थ्यांसाठी मनोरंजक / आकर्षक असण्याची शक्यता आहे का?
5.8 उद्दीपक योग्य श्रेणी/वय/वाचन स्तरांवर मांडले आहे का?
6) प्रश्न पूर्वग्रह आणि संवेदनशीलता :
6.1 प्रश्न सर्वांत जास्त चाचणी घेणाऱ्यांसाठी सोयीचा आहे का?
6.2 वस्तू लिंग, जात, धर्म, सामाजिक-आर्थिक वर्ग/स्थिती/प्रादेशिक विविधता, वय, संस्कृती, शारीरिक स्वरूप या क्षेत्रातील पक्षपातापासून मुक्त आहे का?
6.3 प्रश्न भाषा विशिष्ट भाषिक गटासाठी निःपक्षपाती आहे का?
6.4 प्रश्न आक्षेपार्ह, त्रासदायक किंवा वादग्रस्त माहिती टाळतो का?
