क्रांतिकारक आणि सामाजिक धर्मयुद्ध ज्योतिबा फुले यांचा जन्म महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील कटगुण येथे एका माळीच्या घरी झाला. ज्योतिराव गोविंदराव गोन्हे, ज्यांना ज्योतिराव गोविंदराव फुले असेही म्हणतात, हे त्यांचे पूर्ण नाव होते. त्यांच्या कुटुंबाची आर्थिक परिस्थिती बेताची असल्याने त्यांचे पालनपोषण करणे कठीण होते.गोविंदराव हे ज्योतिराव फुले यांचे वडील आणि चिमणाबाई त्यांची आई; तथापि, त्यांच्या जन्मानंतर अवघ्या वर्षभरातच त्यांच्या आईचे निधन झाले. त्यानंतर सगुणाबाई या सुईणीने महात्मा ज्योतिबा फुले यांचे आईसारखे प्रेमाने पालनपोषण केले. पौराणिक कथेनुसार, ज्योतिबा फुले यांचे कुटुंबीय उदरनिर्वाहासाठी बागांमध्ये माळी म्हणून काम करत असताना फुले, गजरे आणि इतर वस्तू विकत असत.
ज्योतिबा फुले ७ वर्षांचे असताना त्यांना शिक्षण घेण्यासाठी स्थानिक शाळेत पाठवण्यात आले, परंतु तेथे त्यांना जातीय पूर्वग्रहाला सामोरे जावे लागले. इतकेच नव्हे तर त्यांना संस्थेतून बडतर्फही करण्यात आले. पण ज्योतिबा फुले हे बालपणापासूनच आपल्या ध्येयाप्रती दृढ आणि दृढनिश्चयी स्वभावाचे होते, त्यामुळे त्यांच्यावर फारसा परिणाम झाला नाही. परिणामी, शाळेत जाणे बंद करूनही त्यांनी सगुणाबाईंच्या मदतीने घरीच अभ्यास सुरू ठेवला.
ज्योतिबा परिसरात राहणाऱ्या एका ख्रिश्चन धर्मगुरू आणि उर्दू-पर्शियन प्रशिक्षकाने त्याच वेळी त्याची प्रतिभा पाहिली आणि त्यांना इंग्रजी शाळेत स्वीकारण्यास मदत केली, जिथे त्यांनी शेवटी आपले शिक्षण पूर्ण केले. ज्योतिबा फुले यांना त्यांच्या शाळेत असतानाच दलित आणि महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी शिक्षण ही गुरुकिल्ली आहे याची जाणीव झाली. त्याच वेळी, त्यांनी शिक्षणाचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी खालील संकल्पना प्रदान केल्या.
ज्योतिबा फुले यांच्या सुरुवातीच्या काळात जातीय पूर्वग्रहाला बळी पडलेल्या अनुभवामुळे त्यांना सामाजिक पूर्वग्रह नष्ट करण्याची आजीवन इच्छा होती. सामाजिक विषमता त्यांच्या उगमापासून दूर करण्यासाठी, ज्योतिबा फुले यांनी गौतम बुद्ध, संत कबीर, दादू, संत तुकाराम आणि रामानंद यांच्यासह नामवंत लेखकांच्या कार्यांचे वाचन केले. अंधश्रद्धा, उच्च-नीच, जातीय विषमता आणि हिंदू धर्मातील इतर नकारात्मक पैलूंविरुद्ध प्रखर लढा देणाऱ्या ज्योतिबा फुलेंचा उल्लेख करूया.
त्यांना ते राष्ट्र आणि living thing मानवजाती या दोघांच्या प्रगतीतील अडथळा म्हणून पाहिले आणि त्यांनी जातीभेदाची पारंपारिक भिंत पूर्णपणे नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला. तथापि, नंतर, त्यांनी समाजातील सर्व दुर्गुण तसेच श्रीमंत rich आणि अत्याचारित यांच्यात प्रस्थापित पारंपारिक फूट नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला. भिंत पाडण्यातही त्यांना यश आले. त्याच वेळी, त्यांच्या प्रयत्नांमुळे, समकालीन भारताच्या विकासासाठी समर्थन प्रदान केले गेले आहे.
मुलींसाठी पहिली शाळा चालू केली
जोतिबा फुले हे एक विलक्षण आणि दूरदर्शी व्यक्ती होते. स्त्री शिक्षणावर त्यांनी विशेष लक्ष दिले कारण स्त्री शिक्षित असेल तरच सुसंस्कृत आणि सुशिक्षित educational समाजाची निर्मिती करता येईल, असे त्यांचे मत होते. १८५४ मध्ये ज्योतिबा फुले यांनी स्त्रियांच्या शिक्षणासाठी भारतातील पहिली मुलींची शाळा स्थापन केली.या काळात महिलांना शिक्षण मिळाले असले तरी त्यांना घराबाहेर पडण्याची परवानगी नव्हती. Convent संस्था सुरू करण्यासाठी ज्योतिबा फुले यांना अनेक शत्रुत्वाचा सामना करावा लागला. तथापि, कोणीही आपल्या शाळेत मुलींना शिकवण्याचे मान्य केले असते तर त्यांना समाजातील काही संकुचित विचारांच्या सदस्यांच्या आक्षेपांना सामोरे जावे लागले असते.परिणामी त्या शाळेत एकही शिक्षक राहू शकला नाही आणि ज्योतिबा फुले यांनी पदभार स्वीकारला. त्यांनी आपली पत्नी krantijoti सावित्रीबाई फुले यांना मिशनरी शाळेत शिक्षिका होण्यासाठी प्रशिक्षण दिले.भारतातील पहिल्या प्रशिक्षित महिला शिक्षिका सावित्रीबाई फुले यांनी या शाळेत महिलांना शिकवण्यास सुरुवात केली. ज्योतिबा फुले यांनी तरीही समाजाच्या तीव्र विरोध आणि कौटुंबिक family दबावाविरुद्ध स्त्री शिक्षणाला प्रगती करण्यासाठी तीन अतिरिक्त शाळा उघडल्या.
शेतकरी, दलित आणि गरीबांच्या सुधारणेसाठी अनेक उपक्रम-
त्या वेळी दलितांची स्थिती अत्यंत गरीब होती आणि त्यांना सार्वजनिक ठिकाणी पाणी पिण्यासही मनाई करण्यात आली होती. याचा परिणाम म्हणून थोर समाजसुधारक ज्योतिबा फुले यांनी त्यांच्या घरात दलितांसाठी पाण्याची विहीर खोदली होती, जी त्यांनी नंतर त्यांना न्याय मिळवून दिल्यावर वापरली. पालिकेचे सदस्य निवडून आल्यावर त्यांनी दलितांसाठी सार्वजनिक ठिकाणी पाण्याची टाकीही बांधली.याशिवाय गरीब व निराधारांना न्याय मिळवून देण्यासाठी ज्योतिबा फुले यांनी सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली. या स्थापनेमुळे १८८८ मध्ये त्यांना “महात्मा” ही पदवी बहाल करण्यात आली. शेतकरी-कामगार चळवळीचे नेते ज्योतिबा फुले शेतकऱ्यांच्या हितासाठी कामगारांसमोर बोलले. त्यांनी कामाचे तास कमी करणे, साप्ताहिक सुट्टी आणि इतर बदल करण्यास सांगितले.
निधन
समाजसुधारक आणि तत्त्वज्ञ महात्मा ज्योतिबा फुले यांना अर्धांगवायूचा झटका आला, ज्यामुळे ते अशक्त झाले. यानंतर २८ नोव्हेंबर १८९० रोजी पुण्यात वयाच्या ६३ व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.
