कल्पना चावला हे नाव आजही जगभरातील लाखो लोकांसाठी प्रेरणादायी आहे. त्या केवळ भारताच्याच नव्हे, तर संपूर्ण मानवजातीच्या अभिमानाचा विषय आहेत. त्यांचा जीवनप्रवास जिद्द, मेहनत आणि आत्मविश्वास यांचे उत्तम उदाहरण आहे.
कल्पना चावला यांचा जन्म १७ मार्च १९६२ रोजी हरियाणामधील करनाल येथे झाला. त्यांचे वडील बनारसीलाल चावला आणि आई संज्योती चावला यांनी त्यांना शिक्षणासाठी सदैव प्रोत्साहित केले. लहानपणापासूनच त्यांना आकाशात उड्डाण करण्याची प्रचंड आवड होती. करनालच्या टागोर स्कूलमध्ये प्राथमिक शिक्षण घेतल्यानंतर त्यांनी पंजाब इंजिनिअरिंग कॉलेज, चंदीगड येथून एरोनॉटिकल अभियांत्रिकीची पदवी मिळवली.
पुढे उच्च शिक्षणासाठी त्या अमेरिकेला गेल्या आणि टेक्सास विद्यापीठातून एअरोस्पेस अभियांत्रिकीमध्ये मास्टर्स आणि पीएच.डी. प्राप्त केली. त्यानंतर त्या अमेरिकेतच स्थायिक झाल्या आणि नासा (NASA) मध्ये काम करू लागल्या.
नासामधील योगदान आणि अंतराळ प्रवास
कल्पना चावला यांची १९९४ मध्ये नासाच्या अंतराळवीर कार्यक्रमासाठी निवड झाली. १९ नोव्हेंबर १९९७ रोजी त्यांनी ‘कोलंबिया एसटीएस-८७’ या अंतराळ मोहिमेत भाग घेतला आणि अंतराळात जाणारी पहिली भारतीय महिला बनली. ही मोहीम यशस्वी ठरली आणि त्यांना जागतिक स्तरावर ओळख मिळाली.
यानंतर, २००३ मध्ये त्यांची ‘कोलंबिया एसटीएस-१०७’ या अंतराळ मोहिमेसाठी पुन्हा निवड झाली. ही मोहीम १६ जानेवारी २००३ रोजी सुरू झाली आणि वैज्ञानिक प्रयोगांसाठी नियोजित करण्यात आली होती. त्यांनी या मोहिमेत महत्त्वाची भूमिका बजावली.
दुर्दैवी अपघात आणि जगभरातील शोक
१ फेब्रुवारी २००३ रोजी कोलंबिया अंतराळ यान पृथ्वीवर परतत असताना वायुमंडलात प्रवेश करताना तांत्रिक बिघाडामुळे नष्ट झाले. या दुर्घटनेत कल्पना चावला आणि त्यांच्या सहकारी अंतराळवीरांचा दुर्दैवी मृत्यू झाला. हा दिवस संपूर्ण मानवजातीसाठी अत्यंत दु:खद होता.
स्मृती आणि प्रेरणा
कल्पना चावला यांच्या योगदानाचा सन्मान करण्यासाठी भारत आणि अमेरिकेत अनेक पुरस्कार देण्यात आले. भारत सरकारने त्यांना मरणोत्तर ‘अशोक चक्र’ पुरस्काराने सन्मानित केले. त्यांच्या नावाने शाळा, विज्ञान केंद्रे, उपग्रह आणि शिष्यवृत्त्या सुरू करण्यात आल्या.
त्यांचे जीवन हे नव्या पिढीसाठी प्रेरणादायक आहे. त्यांनी आपल्या कठोर परिश्रमाने आणि आत्मविश्वासाने सिद्ध केले की कोणतीही स्वप्ने पूर्ण करता येतात, फक्त जिद्द आणि ध्येय असायला हवे.
निष्कर्ष
कल्पना चावला यांनी अंतराळ क्षेत्रात महत्त्वाचे योगदान दिले. त्यांच्या कार्यामुळे अनेक तरुणींना विज्ञान आणि अंतराळ क्षेत्रात करिअर करण्याची प्रेरणा मिळाली. त्यांचे जीवनकार्य आजही प्रत्येक स्वप्न पाहणाऱ्या तरुण-तरुणींसाठी एक दीपस्तंभ आहे.
